-
1 бөртек
1. сущ.1) крупи́нка, крупи́ца (песка, снега, табака, крупы и т. п.)алтын бөртеге — крупи́ца зо́лота
шикәр бөртеге — крупи́нка са́хара
2) ка́пелька дождя́яшь бөртеге — ка́пелька слезы́
чык бөртеге — ка́пелька росы́
3) зерно́, зёрнышкободай бөртеге — зёрнышко пшени́цы
4) собир. хлеб; зерно́ике тонна бөртек җыеп алу — собра́ть две то́нны хле́ба (зерна́)
5) шту́ка (при счёте очень тонких, мелких и малого количества вещей)өч бөртек үлән — три (шту́ки) трави́нки
бер бөртек чәч калмый, коелып бетте — не оста́лось ни одно́й волоси́нки, все вы́пали
өч бөртек кеше килгән — перен. пришли́ то́лько тро́е, пришли́ всего́ три челове́ка
6) кро́шка, кро́хакөн буена бөртек тә капканым юк — за це́лый день кро́шки в рот не взял
мрамор бөртеге — кро́шка мра́мора
7) спец. гра́нула2. прил.1) зерни́стый снег2) рассыпно́йтавыкларга бөртек азык бирү — дать ку́рам рассыпно́й корм
3) ба́йховыйбөртек чәй — ба́йховый чай
•- бер бөртек тә
- бөртек тоткыч••бөртегенә хәтле истә булу — по́мнить до мелоче́й
-
2 бөртек-бөртек
-
3 бер бөртек тә
-
4 бөртек тә
= бер бөртек тә ни кро́шки, ничу́ть, ниско́лько -
5 тамчы бөртек
ка́пелькатамчы бөртек тә — ни ка́пли
-
6 тәртек
1. сущ.; диал.1) обре́зок, обру́бок, ку́цый оста́ток (трубы, верёвки и т. п.)өзек белән тәртек — обры́вок и обре́зок
2) часть дета́ли2. прил.ку́цый, обру́бленный (о конце чего-л.)см. тж. тәтек -
7 төртек
I 1. сущ.; разг.1) тычо́к (резкое движение кулаком, локтем и т. п. во что-л.)2) перен. ко́лкое сло́во; шпи́льки (в адрес кого-л.)2. прил.1) тычко́выйкирпечнең төртек ягы — тычко́вая сторона́ кирпича́
2) перен. ко́лкий ( о слове)см. тж. төртмәлеII сущ.; см. төртке 1) -
8 ак бөртек
= ак бөртекләр то же, что и ак төк бе́лая (седа́я) волоси́нка -
9 бөртек тоткыч
с.-х. зерноулови́тель -
10 бөртек
-
11 бөртек
1. сущ. 1) крупинка, крупица 2) кроха, крошка 3) зерно, зёрнышко 4) разг.капля 2. прил. в знач.байховый ▪ ber börtek tä ни крошки, ничуть -
12 ак
I 1. прил.1)а) бе́лый, бе́лого цве́та (снег, мел, порошок, бумага, облака); бело-ак яулык — бе́лый плато́к, плато́к бе́лого цве́та
ак чәчәкләр — бе́лые цветы́
ак канатлы — белокры́лый ( о птицах), с бе́лыми кры́льями
ак йонлы — белошёрстый; покры́тый бе́лой ше́рстью
тасманың агы да, карасы да бар — есть и бе́лая, и чёрная ле́нты
ак эт, кара эт - бары да эт прост. — (посл.) что бе́лый, что чёрный - всё еди́но пёс; что бе́лый пёс, что чёрный - все одина́ковы
б) спец. бе́лый (мёд, пешка, флаг)аклар белән уйнаучы шахм. — игра́ющий бе́лыми фигу́рами
в) бе́лый, све́тлый (лицо, кожа человека, волосы, брови и голова детей или молодых людей); седо́й, поседе́лый (волосы, брови, голова старого человека); в сочет. бело-; светло-; седо-; бе́лый, све́тлый ( чем)ак битле — белоли́цый, светлоли́цый; бе́лый (све́тлый) лицо́м
ак мыеклы — белоу́сый; светлоу́сый; седоу́сый
ак булмаса да, пакь булсын — (посл.) пусть бу́дет не све́тлым (бе́лым), но чи́стым (све́жим)
г) бе́лый, бле́дный, побеле́лый (о лице, рубце, коже, теле нездорового человека); бесцве́тный; в сочет. бледно-; бело-ак маңгайлы — белоло́бый, бледноло́бый
ак чырайлы — бледноли́цый, белоли́цый
ак яңаклы — бледноко́жий; белощёкий
2) см. ак тәнле3) чи́стый, незагрязнённый4) перен. све́тлый, ра́дужный (о мечте, думах, намерении, пожелании, перспективе, жизни, днях)5) ист.а) бе́лый, белогварде́йский (офицер, десант, террор); в сочет. бело-ак армия — бе́лая а́рмия
б) в знач. сущ. аклар бе́лые, белогварде́йцы, беляки́ || белогварде́йский2. сущ.1) бе́лое, све́тлое; бе́лая (све́тлая) мате́рия (ткань)акка төрү — заверну́ть в бе́лое (бе́лую мате́рию)
актан киенү — одева́ться в бе́лое
актан киенеп йөрү — ходи́ть в бе́лом; одева́ться в бе́лое (све́тлое)
күлмәкне актан тектерү — сшить пла́тье из бе́лой мате́рии
2) бе́лая (све́тлая, белёсая) то́чка (пятно́, поло́ска, узо́р, цвет), подпа́линаатның маңгай йонындагы ак — подпа́лина в ше́рсти на лбу у коня́
•- ак алтын- ак аракы
- ак аш
- ак аю
- ак әнис
- ак әрем
- ак багалма
- ак балчык
- ак балык
- ак башлы
- ак бәкәлле
- ак билет
- ак билетка калу
- ак билетлы
- ак битле
- ак болыт
- ак бөртек
- ак бөртекләр
- ак булып күренеп тору
- ак буяу
- ак гвардия
- ак гөмбә
- ак дельфин
- ак дулкын
- ак ипи
- ак икмәк
- ак ит
- ак ишек
- ак йогу
- ак йон
- ак йорт
- Ак йорт
- ак йөгерү
- ак йөзле
- ак каз
- ак канлылык
- ак каплан
- ак карлыган
- ак кәбестә
- ак келәт
- ак кеше
- ак корт
- ак көртлек
- ак кунык
- ак кургаш
- ак кушу
- ак куян
- ак күбек
- ак күбәләк
- ак ләкләк
- ак май
- ак мәрмәр
- ак мәтрүшкә
- ак мунча
- ак мүк
- ак он
- ак өй
- ак өрәңге
- ак сакаллы
- ак самовар
- ак сызык
- ак таш
- ак тәнле
- ак торна
- ак төк
- ак төкләр
- ак төлке
- ак төн
- ак төнбоек
- ак төс
- ак тукранбаш
- ак түшле сусар
- ак чәч
- ак чәчләр
- ак чәчле
- ак чәчәк
- ак черек
- ак чыршы
- ак чыршылык
- ак чыршы урманы
- ак шигырь
- ак эмигрант
- ак эмигрантлар
- ак як
- акка буялу••ак белән караны аермау (күрмәү, белмәү) — см. акны-караны аермау
ак (та) дими, кара (да) дими; ак димәстән, кара димәстән — ни сло́ва не говоря́, ни с того́ ни с сего́
ак җеп белән тегелгән (типчелгән, җөйләнгән) — книжн. ши́то бе́лыми ни́тками
ак күбек булган, ак күбеккә баткан (төшкән, манчылган) — весь в мы́ле ( белой пене), весь взмы́лен ( конь)
ак күмәч белән ашарлык — с хле́бом (калачо́м) мо́жно есть ( о здоровом воздухе), хоть с хле́бом ешь; нама́жь на хлеб и ешь
ак тәүбә, кара тәүбә — три́жды зарека́юсь (зарёкся); бо́льше ни-ни́
ак флаг күтәрү — поднима́ть (подня́ть, вы́кинуть, вы́бросить, вы́вести) бе́лый флаг
акны кара дию — называ́ть/назва́ть бе́лое чёрным; выдава́ть/вы́дать чёрное за бе́лое; обеля́ть/обели́ть ( что)
- ак җәймәактан ак, судан пакь — обычно ирон. а́нгел непоро́чный (букв. беле́е бе́лого и чи́ще воды́)
- ак карга
- ак кием
- ак куллы
- ак кул
- ак куллылык
- ак күмер
- ак күңелле
- ак күңел
- ак нокта
- ак палас
- ак патша
- ак сөяк
- ак сөякле
- ак сөякләр
- ак су
- ак тап
- ак тун
- ак урын
- ак чаршау
- ак чәүкә
- ак чикмән
- ак эш
- ак юл
- ак юрган
- ак яка
- ак якалы
- акка кара белән II сущ.1) бело́ккүкәй агы — яи́чный бело́к, бело́к яйца́
2) обычно агы бело́к ( глаза)күз агындагы кызыл җепсел тамырлар — кра́сные прожи́лки на белка́х глаз
3) бельмо́ ( на глазу)бер күзенә ак төшкән — у него́ бельмо́ на (одно́м) глазу́
4) разг. бе́лая (во́дка)ике шешә ак — две буты́лки бе́лой
5) мед. бе́ли (ед. нет)ак килү — появле́ние бе́лей
6) бель ( болезнь у растений)7) акка на́бело ( переписать черновики)баштан ук акка язу — писа́ть сра́зу на́бело
•- ак төшү
- акка күчерү -
13 ак бөртекләр
-
14 сибү
1) сы́пать, посыпа́ть/посы́пать, насыпа́ть/насы́пать ( что) || насы́пка; насыпа́ниеюлга ком сибү — посыпа́ть доро́гу песко́м
тавыкларга бөртек сибү — насы́пать ку́рам зерна́
2) сы́пать; рассыпа́ть/рассы́пать, разбра́сывать/разброса́ть ( что) || разбра́сываниеәйберләрне төрле якка сибү — разброса́ть ве́щи в ра́зные сто́роны
3) сы́пать, присыпа́ть/присы́пать ( что чем) || присыпа́ниечиләнгән урынга тальк сибү — натёртое ме́сто присы́пать та́льком
4) перен. сы́пать ( чем)цитаталар сибү — сы́пать цита́тами
матур сүзләр сибү — сы́пать краси́выми слова́ми
5) лить, испуска́ть/испусти́ть, распространя́ть/распространи́ть ( что) || испуска́ние, распростране́ниекояш нурларын сибә — со́лнце испуска́ет лучи́
хуш ис сибү — распространя́ть прия́тный за́пах
6) перен.; разг. литьтышта яңгыр сибә — на у́лице льёт дождь
7) прям.; перен. полива́ть/поли́ть || поли́вка, поли́втүтәлләргә су сибү — поли́ть гря́дки (водо́й)
гөлләргә су сибү — полива́ть цветы́
автоматтан ут сибү — полива́ть огнём из автома́та
8) опры́скивать/опры́скать, окропля́ть/окропи́ть, обры́згивать/обры́згать, разбры́згивать/разбры́згать (что, чем) || опры́скивание, разбры́згиваниеисле май сибү — побры́згать духа́ми
алмагачларга тәмәке төнәтмәсе сибү — опры́скивать я́блони таба́чным насто́ем
9) перен.; разг. тра́титься, транжи́рить, растранжи́ривать/растранжи́рить ( что)акчаны уңга да сулга да сибү — тра́тить де́ньги напра́во и нале́во; сори́ть деньга́ми напра́во и нале́во
-
15 такта чәй
пли́точный чайтакта чәем, ачык чыраем — (погов.) чай пли́точный, зато́ хозя́ин раду́шный
бөртек чәем, төртеп эчерәем — (погов.) чай фами́льный, но хозя́ин ко́лкий
-
16 тамчы
1. сущ.1) ка́пля, ка́пелька; капе́льбал тамчысы — ка́пля мёду
терекөмеш тамчысы — ка́пля рту́ти
тамчыга таш чыдамас — (посл.) ка́пля долби́т (кро́шит) и ка́мень (букв. ка́пле и ка́мень не противостои́т)
2) ка́пля ( как единица измерения жидкостей)бер тамчы - дару, йөз тамчы - агу — (погов.) ка́пля лека́рства, сто - я́ду (о словах утешения, на деле содержащих отравляющие сознание мысли)
3) стекля́нный, металли́ческий и т. п. ша́рик в предме́тах украше́ния2. нареч.алтын алкалар колакта, тамчылары көмешле — ( песня) серёжки золоты́е в уша́х, ша́рики, сло́вно серебро́
ка́пелька, ка́пельку, чуть-чу́ть; чу́точкутамчы да түземлеге юк — ни ка́пельки терпе́ния у него́ нет
бер тамчы йокламадым — ни ка́пельки не спал; глаз не сомкну́л
•• -
17 утызар
числ.; разд.1) по тридцати́, по три́дцатьгектардан уртача утызар центнер бөртек алынды — со́брано в сре́днем по три́дцать це́нтнеров зерна́ с гекта́ра
2) в опред. сочет. три́дцать-; по три́дцать, по тридцати́утызар килограммлы тартмалар — тридцатикилограммо́вые я́щики; я́щики по три́дцать килогра́ммов
-
18 börtek
См. также в других словарях:
өртек — пеш. Кен қорытатын пеш. Алтын шоқының басына ө р т е к п е ш салдырып, даланың жам отыны тобылғы, қараған жақтырып, тас қорыттырған (К.Жүністегі, Едіге. 229) … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
бөртек — 1. Вак вак кисәкчекләрдән тор. чәчелүчән нәрсәнең бер кисәкчеге. Үтә нечкә һәм озын кисәкчекләрдән торган нәрсәнең бер кисәкчеге йон бөртеге. Вак тамчыларның берсе чык бөртеге 2. Игелә торган һ. б. үсемлек орлыгының бер данәсе. җый. Бөртекле… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
төртек — и. 1. Нокта, төртке 2. с. күч. диал. Үпкәчән, кинә саклаучан (кеше тур.) … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
теміртек — зат. Жай темірден соққан жасық пышақ … Қазақ дәстүрлі мәдениетінің энциклопедиялық сөздігі
бөртек жер — (Тау., Қош.; Рес., Омбы) ойлы, шұқырлы, белес белес жер, бұйрат. Жазатыр маңы, б ө р т е к ж е р (Тау., Қош.) … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
бөртекі түйе — Қ орда., Қарм.) бота кезінде уызға жарымаған кішкентай қортық түйе … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
пәртек — (Қарақ.) құмда өсетін жантақтың тікенсіз түрі. Жібек құртын жабу үшін пайдаланылады … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
түбіртек — 1. (Шымк., Сайр.) қызылшаның түбіндегі қалдығы. Т ү б і р т е к т і шошқаға, малға беру үшін жинап аламыз (Шымк., Сайр.). 2. (Жамб., Сар.) өсімдіктің түбірі … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
чөгіртек — (Шымк., Сайр.) шабылған жоңышқаның түбірі, қалдығы. Жоңышқаның ч ө г і р т е г і қатты болды (Шымк., Сайр.) … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
шәртек — (Өзб., Бұх.) шартақ, адам бойынан биік төрт бағанаға арқалықтар тастап, үстін қамыспен жапқан айналасы ашық баспана. Ш ә р т е к т і көбінесе күннен қорғану үшін пайдаланады (Өзб.) … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
шөгіртек — (Қарақ.) 1. қамыстың мал жегеннен қалғаны. 2. тікен … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі